หลักการนั่งสมาธิในอิริยาบถ "คู้บัลลังก์" และอานิสงส์ของการตั้งกายให้ตรง
1. ท่าร่างพื้นฐาน: คู้บัลลังก์
การนั่งคู้บัลลังก์ หมายถึง การนั่งขัดสมาธิโดยให้เท้าข้างหนึ่งทับอีกข้างหนึ่งตามความถนัด เช่น ถนัดขวาให้นำเท้าขวาวางทับเท้าซ้าย ถนัดซ้ายให้นำเท้าซ้ายวางทับเท้าขวา วิธีนั่งนี้เป็นการวางร่างกายเข้าสู่ "มัชฌิมา" คือทางสายกลางแห่งความสมดุลทางกายและจิต
เมื่อจัดท่าขาเรียบร้อยแล้ว ให้ วางมือไว้บนตัก โดยวางมือขวาทับมือซ้าย นิ้วโป้งทั้งสองข้างสัมผัสกันเบา ๆ ไม่กดทับกัน เพียงปล่อยให้น้ำหนักมือลงตามธรรมชาติ
ลำตัว ให้เหยียดตรงโดยใช้แรงดันจากเอวไปยังช่วงอก เงยคางให้ขนานกับระดับไหล่ ไม่ก้มหน้าจนเกินไป เพราะจะทำให้ท่าร่างหย่อนและไม่สามารถรักษา "มัชฌิมา" ได้อย่างถูกต้อง
หลังจากจัดท่าทางได้แล้ว ให้ตรวจสอบว่า ส่วนอื่น ๆ ของร่างกาย เช่น ไหล่ คอ กล้ามเนื้อ มีอาการเกร็งหรือไม่ หากมี ให้ผ่อนคลายโดยไม่ให้กระดูกสันหลังหย่อนลงมา หลังยังคงตรงและมั่นคงโดยไม่แขม่วหน้าท้อง ปล่อยหน้าท้องเป็นปกติ
2. จุดสัมผัสหกจุด
เพื่อให้ท่านั่งสมบูรณ์และมั่นคง ควรตรวจสอบว่ามีจุดสัมผัสกับพื้นครบทั้ง 6 จุด ดังนี้:
- ก้นขวาสัมผัสพื้น
- น่องขวาทับฝ่าเท้าซ้าย
- หลังเท้าขวาทับน่องซ้าย
- ก้นซ้ายสัมผัสพื้น
- น่องซ้ายสัมผัสพื้น
- หลังเท้าซ้ายสัมผัสพื้น
เมื่อครบทั้ง 6 จุด ท่าร่างจะมั่นคง ไม่โยกคลอน และสามารถเข้าสู่สมาธิได้ง่ายขึ้น
3. การวางสติและกำหนดรู้
เมื่อนั่งได้ท่าร่างสมบูรณ์แล้ว ให้เริ่มนำสติไปไว้ที่บริเวณ สะดือ สังเกตการเคลื่อนไหวของท้องในขณะหายใจ โดยไม่ต้องพยายามสร้างสติเพิ่มเติม เพียงแค่รับรู้ อาการพอง-ยุบ ที่เกิดขึ้นตามธรรมชาติของลมหายใจเท่านั้น
การเฝ้าสังเกตลมหายใจและการเคลื่อนไหวของท้องในลักษณะนี้ เป็นจุดเริ่มต้นของการเจริญสติที่ถูกต้องและปลอดภัย หากพยายามตั้งสติขึ้นมาเองเกินพอดี จะกลายเป็น "อัตตา" หรือความปรุงแต่งซึ่งผิดจากธรรมชาติ
4. หลักการทรงกาย 3 ช่วง
การตั้งกายให้ตรงหรือ "อุชุง กายัง ปะณิธายะ" คือการวางร่างกายอย่างมีสติ โดยมีการแบ่งช่วงของการทรงกาย 3 ระดับ ดังนี้:
- จากเอวลงถึงจุดสัมผัสหกจุด ต้องวางให้มั่นคงแนบพื้นครบทั้งหกจุด
- จากเอวถึงไหล่ ลำตัวต้องตรง ไม่เอน ไม่คดงอ
- จากคอถึงศีรษะ คอตรง คางขนานกับไหล่ ไม่ก้มหน้าหรือเงยหน้าเกินไป
หากช่วงใดช่วงหนึ่งผิดพลาด เช่น หลังหย่อน ศีรษะก้มต่ำ จะทำให้เสียสมดุลของกายและจิตตามไปด้วย
5. อานิสงส์ของการตั้งกายให้ตรง
การตั้งกายให้ตรงส่งผลดีต่อจิตใจและการภาวนาอย่างยิ่ง โดยจะได้รับอานิสงส์ 4 ประการ คือ:
- เพิ่มพูนวิริยะทางจิต ทำให้เกิดความเพียรในการกำหนดรู้
- ส่งผลให้อินทรีย์สมดุล คือ สภาวะของกายและจิตอยู่ในภาวะพร้อมรับรู้ ไม่หลงหรือเผลอ
- ส่งเสริมมรรคมีให้มีกำลัง เมื่อคิดเกิดขึ้น จิตรู้เร็ว กำหนดเร็ว จึงเข้าสู่การภาวนาได้อย่างมั่นคง
- ขจัดถีนมิทธะ คือ ความง่วง ความท้อแท้ ความอ่อนล้า ไม่สามารถครอบงำจิตได้ง่าย
สรุป
การนั่งสมาธิที่ถูกต้องเริ่มต้นจากการจัดท่าร่างที่สมดุล อาศัยหลักการ "คู้บัลลังก์" และการตั้งกายให้ตรง เมื่อร่างกายมั่นคง จิตใจก็จะสงบ อารมณ์หลักที่ใช้ในการเจริญสติคือ การกำหนด "พอง-ยุบ" ตรงบริเวณสะดือ อันเป็นธรรมชาติของลมหายใจซึ่งสามารถนำไปสู่การเจริญภาวนาอย่างลึกซึ้งและมั่นคงได้ในระยะยาว
📅 April 23, 2025, 10:19 am
