พุทธวิหารศูนย์กลางการศึกษาวิปัสสนาธุระ ได้รับการสถาปนาขึ้นเพื่อเป็น สำนักปฏิบัติธรรมต้นแบบ ที่มีความพร้อมทั้งด้านสถานที่และบุคลากร เพื่อเผยแพร่การปฏิบัติวิปัสสนาธุระสู่ประชาชนทั่วไป โดยมีรายละเอียดดังนี้

ที่มา (Origin)

• จุดเริ่มต้นของการถวายที่ดิน: แรกเริ่มคุณยายมาลีซึ่งเป็นแม่ชีได้ปรารภว่าจะถวายที่ดินของท่านจำนวนกว่า 50 กว่าไร่ ซึ่งเป็นท้องนา เพื่อทำสำนักปฏิบัติธรรม1 แต่หลวงปู่ทองพิจารณาแล้วเห็นว่าพื้นที่เป็นท้องนาคงดำเนินการได้ลำบากจึงยังไม่ได้รับ1 คุณยายชอุ่มจึงเสนอที่จะถวายที่ดินของท่านซึ่งตั้งอยู่ในบริเวณ ดงละคร (ที่เป็นที่ตั้งปัจจุบันนี้) และหลวงปู่ทองก็รับงานนี้ การก่อสร้างจึงได้เริ่มต้นขึ้น1
• การดำเนินการก่อสร้าง: ต่อมา หลวงปู่ทอง สิริมังคโล (ขณะนั้นดำรงสมณศักดิ์เป็น พระราชพรหมมาจารย์) ได้มอบหมายและเสนอสถานที่แห่งนี้ให้ พระปลัดชัชวาล ชินสี เป็นผู้ดำเนินการสร้างสำนักวิปัสสนากรรมฐานตั้งแต่ เดือนกรกฎาคม พ.ศ. 25361 โครงการนี้ได้รับการอนุมัติจาก ท่านอาจารย์พระพันตะ อาสภมหาเถระ อัคคกรรมฐานาจริยะ เมื่อวันที่ 3 กรกฎาคม พ.ศ. 253712
• การเปิดอย่างเป็นทางการ: พุทธวิหารศูนย์กลางการศึกษาวิปัสสนาธุระ ได้ เปิดอย่างเป็นทางการในวันวิสาขบูชาที่ 26 พฤษภาคม พ.ศ. 25452

หลักการ (Principles)

• แนวทางการปฏิบัติ: การสอนการปฏิบัตินั้นเป็นไป ตามแนวทางที่พระพุทธองค์ได้ทรงวางเป็นรากฐานไว้2 โดยถือว่า วิปัสสนาคือ วิชาการตรัสรู้เพื่อดับทุกข์1 หลักปฏิบัติที่ยึดถือเป็นต้นแบบคือ สติปัฏฐาน 41
• เป้าหมายสูงสุด: เป้าหมายที่แท้จริงของการก่อตั้งศูนย์แห่งนี้ก็เหมือนกับเป้าหมายของผู้ปฏิบัติธรรมทุกคน คือการนำพาผู้ปฏิบัติให้เข้าถึง มรรคผลนิพพาน2
• คุณสมบัติของผู้ปฏิบัติ: การปฏิบัติธรรมที่นี่ เหมาะกับคนทุกเพศทุกวัย2 โดยเน้นย้ำถึง ความสำคัญของ "ศรัทธา" ในการมาฝึกปฏิบัติธรรม ซึ่งเป็นเรื่องที่สำคัญมาก แต่ศรัทธานี้ไม่ได้จำกัดบุคคล ไม่ว่าเด็ก ผู้ใหญ่ หรือผู้สูงอายุก็สามารถมาปฏิบัติได้2
• กฎระเบียบที่เข้มงวด: เพื่อให้การปฏิบัติเป็นไปอย่างมีประสิทธิภาพและไม่รบกวนผู้อื่น ที่นี่จึงมีการกำหนดกฎระเบียบที่เข้มงวด3 เช่น
• ห้ามพูดคุยกันขณะปฏิบัติธรรม โดยเด็ดขาด เพราะอาจรบกวนสมาธิของผู้ปฏิบัติธรรมชั้นสูงที่อยู่ในคัตเตอร์ใกล้เคียงได้3
• ห้ามใช้โทรศัพท์มือถือทุกชนิด ผู้ปฏิบัติจะต้องฝากไว้ที่ฝ่ายธุรการทั้งหมด3
• ห้ามสูบบุหรี่4
• ห้ามดื่มชา กาแฟ โกโก้45
• หากนำปัจจัยติดตัวมา ควรฝากไว้กับเจ้าหน้าที่เพื่อป้องกันการสูญหาย เพราะทางวัดจะไม่รับผิดชอบหากเกิดการสูญหายขึ้น3
• ระบบการศึกษาและระดับขั้น: ที่นี่มีการจัดลำดับ ระดับขั้นการศึกษา ในการปฏิบัติ3 หากผู้ปฏิบัติไม่ผ่านกฎเกณฑ์หรือยังไม่สามารถทำสมาธิญาณให้ตั้งขึ้นได้ดี ก็จะต้องกลับไปก่อน แต่สามารถกลับมาฝึกใหม่ได้ในคอร์สถัดไป3 อย่างไรก็ตาม หากสมาธิญาณของผู้ปฏิบัติเกิดตั้งขึ้นมาแล้วและสามารถไปได้ดี ครูบาอาจารย์จะส่งเสริมให้ทำต่อไปได้เลยโดยไม่ให้กลับ นอกจากผู้ปฏิบัติจะติดธุระส่วนตัวแล้วขอเดินทางกลับเอง3

เหตุผล (Reasons/Objectives)

• การเผยแพร่และเป็นต้นแบบ:
• เพื่อเผยแพร่ให้ประชาชนทั่วไปได้ทราบว่ามีสำนักปฏิบัติธรรมที่ ถูกต้องตามหลักคำสอนของพระสัมมาสัมพุทธเจ้า และจะได้เดินทางมาปฏิบัติ1
• เพื่อเป็น "ต้นแบบ" ของสำนักปฏิบัติธรรม ที่มีความพร้อมทั้ง สถานที่ที่เป็นสัปปายะ (เงียบสงบ ร่มรื่น เป็นส่วนตัว เอื้อต่อการเก็บอารมณ์)13 และมี วิปัสสนาจารย์ผู้มีความรู้ มีประสบการณ์ และมีความเชี่ยวชาญ ในการสอนการปฏิบัติวิปัสสนากรรมฐาน1
• ผลลัพธ์จากการปฏิบัติ: เพื่อให้ผู้ปฏิบัติได้ "พบกับตัวเอง" และสามารถ เห็นการดับอารมณ์ได้ในพริบตา หากกำหนดได้ถูกตามธรรมะของพระสัมมาสัมพุทธเจ้า2 ถือเป็นวิชาที่มหัศจรรย์อย่างยิ่ง2
• สิ่งอำนวยความสะดวกและสถานที่:
• มีการจัดเตรียมสถานที่ปฏิบัติและที่พักของผู้ปฏิบัติให้ แยกส่วนกันอย่างชัดเจน สำหรับพระภิกษุสงฆ์ ผู้ปฏิบัติชาย และผู้ปฏิบัติหญิง เพื่อความเป็นสัดส่วนและสะดวกต่อการปฏิบัติ3
• มีสิ่งอำนวยความสะดวกที่จำเป็นอย่างครบถ้วนและเป็นสัปปายะ3 เช่น
• ห้องพักส่วนตัว ที่มีเตียง กระติกน้ำร้อน พัดลม5
• ของใช้ส่วนตัว เช่น สบู่ ยาสระผม แปรงสีฟัน ยาสีฟัน สามารถเบิกได้ฟรี โดยไม่ต้องเสียค่าใช้จ่ายแม้แต่บาทเดียว5 หลวงปู่ทองท่านกล่าวว่า "ถ้าคนนักจะปฏิบัติ ให้มาด้วยใจ เอาแค่ชุดมาก็พอแล้ว" และพร้อมจะ "บิณฑบาตเลี้ยง" ผู้ปฏิบัติได้เลย5
• สภาพห้องพักบางห้องดีกว่ารีสอร์ทบางแห่งด้วยซ้ำ5
• มี ศาลาต้นไม้ขนาดใหญ่ประมาณ 1 ไร่ สำหรับการปฏิบัติรวมและประกอบพิธีกรรมต่างๆ5
• การบริหารจัดการอาหาร:
• มีระบบการจัดการอาหารที่นับว่า เกื้อหนุนการปฏิบัติ เป็นอย่างยิ่ง5
• ผู้ปฏิบัติที่พระอาจารย์ยังต้องดูแลเรื่องอารมณ์หรือวิธีการปฏิบัติที่ไม่คล่องนัก จะรับประทานอาหารกันที่ โรงอาหาร5
• สำหรับผู้ที่เก็บอารมณ์ได้ดี ทางศูนย์จะมีเจ้าหน้าที่ จัดส่งอาหารใส่ปิ่นโตไปให้ถึงหน้าห้อง โดยที่ผู้ปฏิบัติเพียงแค่เปิดประตูออกมารับประทาน และเมื่อรับประทานเสร็จก็ไม่ต้องล้างภาชนะ ทางเจ้าหน้าที่จะเก็บไปล้างเอง5
• อาหารที่นำมาให้ผู้ปฏิบัติจะมาจากโรงครัวภายนอก ซึ่งจะต้องมีการตรวจเช็กความสะอาดเรียบร้อย4 และจะมีการตักแบ่งถวายพระภิกษุก่อน แล้วจึงตักให้โยคี4
• แหล่งน้ำธรรมชาติ: มี แหล่งน้ำธรรมชาติที่ดีที่สุด คือบ่อลูกรังเก่าที่มีความลึกประมาณ 35 เมตร และน้ำซึมออกมาเอง4 การประปานครหลวงได้นำเครื่องมือที่ทันสมัยมาสำรวจและยืนยันว่าเป็นน้ำดิบที่มีคุณภาพดีมาก4 บ่อมีพื้นที่ประมาณ 12 ไร่ และน้ำไม่เคยหมดแม้จะแล้งไป 3 ปี4
• ความสะดวกในการเดินทาง: ตั้งอยู่ ไม่ไกลจากกรุงเทพฯ ทำให้มีความสะดวกอย่างยิ่งในการเดินทางสำหรับผู้ที่ต้องการปฏิบัติธรรม สามารถขับรถจากกรุงเทพฯ ไปตามเส้นรังสิต-นครนายก ถึงตำบลดงละครและเห็นป้ายพุทธวิหารได้ง่าย4
• สภาพแวดล้อมที่เป็นธรรมชาติ: โครงการนี้ใช้ "ต้นไม้เป็นเพดานและหลังคา" สร้างบรรยากาศที่เป็นธรรมชาติ4 มีการปลูกไม้บางชนิด เช่น ต้นพิกุลและต้นกาสะลอง ที่มีกลิ่นหอม ช่วยดับกลิ่นและคายออกซิเจนออกมาตลอดทั้งวัน ทำให้บรรยากาศสดชื่น4 นอกจากนี้ยังมีพื้นที่รอบๆ เป็นป่าให้สามารถออกมาเดินเปลี่ยนอารมณ์ได้อย่างเย็นสบาย5